Cytologia – charakterystyka, przebieg badania, wyniki, leczenie

Cytologia jest badaniem przesiewowym w kierunku raka szyjki macicy. Wyniki badania określają zmiany zachodzące w szyjce macicy, w tym nadżerkę, stany zapalne oraz zmiany nowotworowe. Regularnie wykonywana cytologia umożliwia wykrycie groźnych zmian na tyle wcześnie, że możliwe jest ich skuteczne leczenie.

1. Czym jest cytologia?

Cytologia to badanie przesiewowe, dzięki któremu można wykryć wczesne stadium raka szyjki macicy. Taki stan rzeczy ma same zalety: nowotwór jest wykrywany wtedy, kiedy nie powoduje jeszcze żadnych dolegliwości i, co najważniejsze, jest całkowicie wyleczalny. Ponadto wynik cytologii może pokazać stany zapalne wraz z określeniem ich przyczyny.

Cytologia jest jednym w ważniejszych badań, które powinno powtarzać regularnie (przynajmniej raz w roku). Jego ranga jest tak wysoka, ponieważ wyniki cytologii mogą wykazać nieprawidłowości zachodzące w naszym organizmie. Badaniu cytologicznemu powinno się poddać po rozpoczęciu współżycia (lub nie później niż po ukończeniu 25. roku życia).

Zobacz film: "Badania w RZS"

Wyniki cytologii są ściśle związane z oceną, a także interpretacją zmian w obrębie morfologii, którą należy jeszcze w sposób prawidłowy zakwalifikować. Na tej podstawie lekarz orzeka o leczeniu, a także zleca w odpowiednim terminie powtórzenie badania.

Najczęściej korzysta się przy interpretacji wyników z klasyfikacji Bethesda. Jest to metoda opisowa, która uznawana jest za jedną z dokładniejszych. System Bethesda pozwala określić, czy próbka zawiera odpowiedni materiał do oceny. Określa również rodzaj infekcji, obecność nieprawidłowych komórek, informuje także o stanie hormonalnym kobiety, która została poddana badaniu. System ten w razie konieczności umożliwia podjęcie odpowiedniego leczenia na podstawie wyniku cytologii.

Badanie cytologiczne możemy wykonać w prywatnym gabinecie ginekologicznym. Cena cytologii to ok. 30-40 zł. Cytologię można również wykonać bezpłatnie w ramach ubezpieczenia NFZ w publicznej placówce ginekologicznej. Można również skorzystać z bezpłatnego rządowego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Jest on przeznaczony dla kobiet w wieku od 25. do 59. roku życia i uprawnia do wykonania bezpłatnej cytologii raz na trzy lata.

1.1. Kiedy po raz pierwszy wykonano cytologię?

Cytologię rozpoczęto przeprowadzać w latach czterdziestych ubiegłego wieku. Ówczesna klasyfikacja wyników cytologii na grupy jest obecnie niewystarczająca, dlatego zaproponowano nową metodę określaną jako system Bethesda.

Przy podawaniu wyniku cytologii system Bethesda zaleca określenie, czy rozmaz zawiera odpowiedni materiał do oceny (świadczy o tym ilość materiału oraz obecność komórek z kanału szyjki macicy, gdzie najczęściej podstępnie rozwija się 70 proc. raków szyjki macicy), ogólne stwierdzenie, czy obraz cytologiczny jest prawidłowy czy nie oraz dokładny opis stwierdzanych w cytologii zmian zgodnie z obowiązującą terminologią (określenie rodzaju zakażenia, zmian reparacyjnych, obecności nieprawidłowych komórek nabłonkowych, komórek innych nowotworów oraz ocenę stanu hormonalnego pacjentki). Warto więc wiedzieć, co to jest cytologia i pamiętać o regularnych badaniach.

1.2. Dlaczego nalezy regularnie wykonywac cytologię?

Wykonanie cytologii warto robić nawet bez zalecenia lekarza. Badanie powinno się regularnie powtarzać od czasu rozpoczęcia współżycia płciowego. Wszystkie kobiety po 25. roku życia powinny wykonywać badanie cytologiczne przynajmniej raz na trzy lata – takie zalecenie dotyczy masowych badań przesiewowych, czyli tzw. skriningu raka szyjki macicy. U kobiet z grupy wysokiego ryzyka wystąpienia raka szyjki macicy cytologię należy powtarzać częściej.

2. Wskazania do przeprowadzenia badania

Badanie cytologiczne wykonywane jest nie tylko w profilaktyce raka szyjki macicy. Cytologia pozwala również wykryć zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego, który znacznie zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór szyjki macicy.

Cytologię wykorzystuje się również w celu kontroli leczenia zachowawczego i operacyjnego nadżerki tarczy szyjki macicy, oceny skuteczności leków hormonalnych, oceny stanu nabłonka pochwy, a także określenia terminu owulacji i czasu trwania II fazy cyklu.

Cytologię w ciąży powinno się wykonywać dwa razy. Ginekolog może pobierać wycinek do cytologii w czasie ciąży w pierwszym trymestrze (1-3 miesiąc ciąży) oraz w trzecim trymestrze (7-9 miesiąc). Warto podkreślić, że cytologia w ciąży jest bezpieczna i bezbolesna, dlatego nie warto się jej obawiać.

Są jednak sytuacje, kiedy badanie cytologiczne powinno się wykonywać co roku. Dotyczy to następujących przypadków:

• Osłabienie układu odpornościowego, np. po chemioterapii, przeszczepie lub w wyniku zażywania sterydów;
• Nosicielstwo wirusa HIV;
• Dysplazja, nadżerka, przedrakowy stan szyjki macicy;
• Narażenie na dietylostilbestrol w okresie życia płodowego.

Kobiety, które często zmieniają partnerów seksualnych również powinny wykonywać cytologię co roku. W ich przypadku zwiększa się ryzyko zakażenia wirusem HPV.

2.1. Cytologia - badanie u dziewicy

Badanie cytologiczne wykonuje się zwykle u kobiet, które już rozpoczęły współżycie, ale w niektórych przypadkach można je również wykonać u kobiet, które nie odbyły jeszcze pierwszego stosunku seksualnego. Błona dziewicza ma kształt półksiężyca i nie jest przeszkodą do wykonania cytologii. Ginekolog wykonując cytologię u dziewicy wykorzystuje cieńszy wziernik. Jeśli lekarz przed wykonaniem badania nie zapyta, czy jesteś dziewicą, powiedz mu o tym.

3. Wyniki cytologii

Wynik cytologii według klasyfikacji Papanicolau opiera się na pięciostopniowej skali. Wykrywa zmiany nowotworowe we wczesnej fazie rozwoju i pozwala określić stan szyjki macicy pacjentki. W jaki sposób należy interpretować wyniki badania cytologicznego wegług Papanicolaou?

• I grupa cytologii – prawidłowe komórki nabłonka płaskiego i gruczołowego;
• II grupa cytologii – wynik najczęściej spotykany, szczególnie u kobiet prowadzących aktywne życie seksualne; w rozmazie stwierdza się komórki zapalne, brak jest jednak komórek nieprawidłowych (przedrakowych);
• III grupa cytologii – wynik określany jest jako „podejrzany”; w rozmazie obecne są nieprawidłowe komórki dysplastyczne, które mogą się przekształcić w komórki nowotworowe; stopień dysplazji może być określony jako mały, średni lub duży; zmiany małego stopnia są czasami wynikiem silnego stanu zapalnego i mogą ustąpić po poddaniu pacjentki odpowiedniemu leczeniu; średni lub duży stopień dysplazji jest wskazaniem do dodatkowych badań, np. kolposkopii lub biopsji;
• IV grupa cytologii – w rozmazie obecne są komórki atypowe, wskazujące na raka przedinwazyjnego, czyli takiego, którego komórki występują na razie tylko w nabłonku; wcześnie wykryty, nowotwór ten jest w 100% wyleczalny;
• V grupa cytologii – wynik wskazuje na zmiany złośliwe; w tym przypadku można uratować życie pacjentki, o ile atypowe komórki nie są liczne, a leczenie zostanie podjęte wystarczająco wcześnie.

4. Jak przygotować się do badania cytologicznego?

Odpowiedni moment na poddanie się badaniu cytologicznemu to czas pomiędzy czwartym dniem po menstruacji, a czwartym dniem poprzedzającym kolejną miesiączkę.

Jak przygotować się do badania cytologicznego?

Pewne przygotowania należy wykonać na 24 godziny przed badaniem cytologicznym. Kobieta, która wybiera się na cytologię, powinna na dzień przed badaniem powstrzymać się od współżycia seksualnego.

Powinna także odstawić leki dopochwowe, czy zabiegi irygacyjne na dwa dni przed badaniem cytologicznym.

5. Przebieg badania cytologicznego

Cytologia jest pobierana w gabinecie ginekologicznym. Pacjentka wygodnie kładzie się na fotelu ginekologicznym. Jak wygląda przebieg cytologii? Lekarz przykłada wziernik dopochwowy tak, aby było widać szyjkę macicy. Następnie ginekolog usuwa na wacik czop śluzowy w ujściu zewnętrznym szyjki macicy, a następnie pobierany jest materiał komórkowy. Komórki złuszczają się poprzez pocieranie powierzchni tkanek pochwy specjalnymi narzędziami, np. szczoteczką do wymazów cytologicznych. Czasami może to powodować dolegliwości bólowe.

Inaczej cytologia wygląda w przypadku podejmowania oceny cytologicznej dotyczącej reakcji śluzówki pochwy na czynniki hormonalne. Komórki złuszczają się z 1/3 górnej części pochwy. Badanie cytologiczne należy powtarzać kilkakrotnie w czasie jednego cyklu miesiączkowego. U kobiet miesiączkujących nieregularnie, dni dobierania badań seryjnych dopasowywane są indywidualnie przez lekarza prowadzącego.

Materiał komórkowy pobrany w czasie cytologii jest rozprowadzany cienką warstwą na powierzchni szkiełka podstawowego i natychmiast umieszczony w płynie utrwalającym. Tak przygotowany rozmaz cytologiczny jest wysyłany do pracowni, gdzie po uzyskaniu odpowiedniej barwy, poddawany jest ocenie mikroskopijnej. Wynik cytologii przekazywany jest w formie opisu z podaniem numeru grupy cytologii wg skali Papanicolau.

5.1. Cytologia po zabiegu histerektomii

Jeśli podczas zabiegu histerektomii, czyli usunięcia macicy usunięto tylko trzon macicy, a pozostawiono całość lub fragment szyjki macicy, wtedy badanie cytologiczne powinno być wykonywane w normalnym trybie.

Jeśli pacjentka poddała się histerektomii całkowitej, regularne wykonywanie cytologii może już nie być konieczne. Najlepiej omówić tę decyzję ze swoim lekarzem prowadzącym.

6. Nieprawidłowy wynik cytologii

Negatywny wynik cytologii to jeszcze nie powód do zmartwień. Jest to tylko sygnał, że powinno się zrobić inne badania, dokładniejsze. Robi się je w celu potwierdzenia lub wykluczenia zmian nowotworowych w organizmie.

Ustalenie, na podstawie wyników cytologii, czy dalsze badania są potrzebne jest kluczowe. Dodatkowe pomiary umożliwiają (w razie potrzeby) podjęcie decyzji o szybkim leczeniu, które zwiększa szansę na przywrócenie całkowitej równowagi w organizmie i wyleczenie.

Może zdarzyć się tak, iż wyniki cytologii nie są jednoznaczne. Wówczas lekarz zaleca powtórzenie badania nawet dwa razy. Wtedy kontrola stanu organizmu powinna być wykonana dwa razy w roku. Zwykle powtórne wyniki cytologii poprzedza leczenie stanu zapalnego, a także wykonaniem innych, dodatkowych badań, na przykład na obecność HR HPV.

Jeśli wyniki cytologii jednoznacznie wskazują na zmiany nowotworowe, wówczas dla upewnienia się wykonywane jest dodatkowe badanie – kolposkopia. Polega ono na bardzo dokładnym obejrzeniu szyjki macicy, na dość dużym powiększeniu. Co ciekawe, podczas oględzin szyjka jest przemywana specjalnym roztworem. Chore komórki zabarwiają się na specyficzny kolor, dzięki czemu specjalista w łatwy sposób może stwierdzić, czy kobieta boryka się ze zmianami rakowymi i gdzie one występują. Wówczas właśnie te zmienione chorobowo miejsca są badane pod kątem histopatologicznym.

Na podstawie tych wszystkich badań,  w tym wyników cytologii, dobiera się odpowiednie leczenie. Warto w takiej sytuacji zrobić także ogólne badania stanu organizmu, w tym krew, mocz, a także USG narządów rodnych i brzucha. Lekarz może także zalecić cystoskopię, rektoskopię, a nawet RTG klatki piersiowej.

7. Leczenie w przypadku nieprawidłowego wyniku

Wyniki cytologii pozwalają zdiagnozować raka w bardzo wczesnym stadium, tak zwanym stadium 0. Wówczas polecanymi sposobami leczenia jest: chirurgia laserowa, kriochirurgia, usunięcie za pomocą pętli diatermicznej lub elektrycznej, a także chirurgii konizacyjnej. Wyboru metody leczenia dokonuje lekarz w porozumieniu z pacjentką, bowiem zależy on od jej wieku, a także chęci posiadania potomstwa. Dużo poważniejsze kroki podejmuje się, gdy rak jest na zaawansowanym stadium i szansa na jego wyleczenie zależy właśnie od momentu, kiedy został wykryty. Warto zatem zwracać uwagę na wyniki cytologii, by wszelkie zmiany zauważać od razu. 

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.